Research Information System
8th International 26th National Public Health Congress, Ankara, Turkey, 5 - 07 December 2024, pp.758-759
Giriş-Amaç Tütün kullanımı ülkemiz için hala önemli bir halk sağlığı sorunudur ve koruyucu önleyici çalışmaların yanı sıra bıraktırma müdahaleleri yapılmalıdır. Bu araştırmanın amacı bir üniversitede yürütülen TÜBİTAK 3005 projesi kapsamında sunulan sigara bırakma programına düzenli katılan, katılmayı düşünüp hiç başlamayan ya da başlayıp düzenli devam etmeyen üniversite öğrencilerinin katılımını etkileyen faktörlerin ortaya konmasıdır. Gereç-Yöntem Bu çalışma niteliksel bir araştırmadır. 01.10.2023-01.10.2024 tarihleri arasında bir üniversitede üniversite öğrencilerinde tütün bağımlılığına karşı farkındalık oluşturmayı ve içlerinde tütün ürünü kullananlara bıraktırmayı hedefleyen bir TÜBİTAK 3005 projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Dahil edilme kriterleri; 18 yaş ve üzeri olmak, üniversite öğrencisi olmak ve sigara kullanmaktır. Araştırmanın evrenini İstinye Üniversitesi öğrencileri oluşturmakta olup örneklem, sigara bırakma programına katılmak isteyen 25 öğrenciden oluşmuştur. Öğrencilerin programa katılımını etkileyen faktörlerin belirlenmesini amaçlayan bu çalışmada, amaçsal örnekleme yöntemi kullanılmış olup veri doyumuna ulaşıldığından 25 öğrencinin 18’i ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırmamızın odaklandığı sigarayı bırakma grup müdahalesi, hekim tarafından düzenlenen nikotin bandı ve psikolojik danışmanlar tarafından uygulanan Mindfulness(Bilinçli Farkındalık) terapisini içermektedir. Psikoterapi programı her bir grup için 8 hafta boyunca haftada bir 90 dakikalık seanslardan oluşmaktadır. Oturum içerikleri daha önce yapılandırılmış ve uygulanmış psikoeğitim programlarından oluşturulmuştur. İstanbul’un Beykoz, ve Zeytinburnu ilçelerinde iki farklı grupla yürütülmüştür. Bu kapsamda programa düzenli katılan, katılmayı düşünüp hiç başlamayan ya da başlayıp düzenli devam etmeyen öğrencilerle yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak, yüz yüze ve çevrimiçi bireysel görüşmeler gerçekleştirildi. Katılımcılardan onam alınarak görüşmeler kaydedildi ve ardından deşifre edildi. Veri toplama sürecinin tamamlanmasının ardından veriler, Microsoft Excel programında oluşturulan bir tabloda listelenmiş, daha sonra tekrarlanan konu ve kavramlar belirlenmiş ve gruplanmıştır. Gruplanan veriler içerik analizine uygun şekilde çözümlenmiştir. Bulgular Öğrencilerin ikisi 20, biri 21, altısı 22, yedisi 23, biri 24 ve biri 26 yaşında olup yarısı kadın yarısı erkektir. Sigarayı ilk deneme yaşı ortalama 16,8 yıldır. 9’u daha öncesinden en az 3 gün süren sigarayı bırakma denemiştir. Büyük çoğunluğu sağlık düzeyini “iyi” olarak ifade etmektedir(n=14). Tüm görüşmeler 23.09.2024 17.10.2024 tarihleri arasında yapılmıştır. En kısa görüşme 6 dk. 46 sn. iken en uzun 44 dk. 53 sn. sürmüştür. Öğrencilerden 14’ü seanslara düzenli katılmıştır. 9 öğrenci danışmanlık seanslarına ek olarak nikotin bandı kullanmıştır. Katılımcıların sigara bırakma motivasyonları şu şekilde sınıflandırılmıştır: 1.Sağlık için bırakma isteği: Katılımcıların büyük bir kısmı sağlıklarını iyileştirmek amacıyla sigarayı bırakmak istemiştir. Özellikle sigara kullanımı sırasında spor yaparken yaşadıkları nefes darlığı, bırakma motivasyonlarını artırmıştır. 2.Aile ve arkadaş baskısı: Katılımcılar, ailelerinin sigara içmelerine karşı çıktıklarını ve arkadaşlarının sigarayı bırakmaları yönünde baskı yaptıklarını belirtmişlerdir. Özellikle bazı katılımcılar, ailelerinin üzülmemesi için sigarayı bırakma isteği duyduklarını ifade etmiştir. Bu tema 6 görüşmede yer almaktadır. 3. Maddi sebepler: Sigaraya harcanan maddi kaynakların fazla olması, katılımcılar için önemli bir motivasyon olmuştur. Katılımcılardan biri, maddi yükün sigara bırakma kararında belirleyici bir etken olduğunu belirtmiştir. 4. Bağımlı olmama isteği: Bazı katılımcılar, bir şeye bağımlı olmanın öz saygılarını zedelediğini ve bu nedenle sigarayı bırakmak istediklerini dile getirmiştir. Karşılaşılan Zorluklar: Katılımcılar, sigarayı bırakma sürecinde çeşitli zorluklarla karşılaştıklarını ifade etmişlerdir: 1.Programın uzak olması: Terapi yerinin evlerine veya okullarına uzak olması, programa düzenli katılımı engelleyen önemli bir faktör olmuştur. 2.Zaman yönetimi ve yoğunluk: Katılımcılar, ders ve iş yoğunluğu nedeniyle programa düzenli katılamadıklarını belirtmişlerdir. 3.Psikoterapinin etkili olmayacağına dair düşünceler: Bazı katılımcılar, psikoterapinin kendilerine yeterince yardımcı olmayacağını düşündükleri için programa katılmamışlardır. 4.Nikotin bandına erişimde zorluk: Katılımcılar, nikotin bandına erişimde çeşitli sıkıntılar yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Danışmanlık Seanslarına Katılımı Artıran Nedenler: 1.Grup çalışmasının etkisi: Bazı katılımcılar, grup çalışmasının kendilerini daha fazla motive ettiğini ve bu süreçte birbirlerini desteklediklerini belirtmiştir. 2. Nikotin Replasman Tedavisi verilmesi: Nikotin bandı kullanan katılımcılar, tedavinin etkili olduğunu belirtmiş ve bu yöntemin sigara bırakma sürecine olumlu katkı sağladığını ifade etmişlerdir. 3. Psikoterapiye dair geri bildirimler: Katılımcılar, psikoterapi sürecinin farkındalık kazandırdığını ve davranış değişikliğine yönelik olumlu etkiler sağladığını belirtmiştir. Ancak bazı katılımcılar, meditasyonların yüzeysel kaldığını ifade etmişlerdir. Sonuç ve Öneriler Öğrencilerin sigara bırakma programına katılımını etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Sağlıklarını koruma, aile ve arkadaş baskısı, maddi sebepler ve bağımlılıktan kurtulma isteği gibi motivasyonlarla sigarayı bırakmayı istemektedir. Ancak programın uzaklığı, yoğunluk, zaman yönetimi sorunları ve psikoterapiye yönelik şüpheler katılımı olumsuz etkilemiştir. Grup çalışmaları, bireysel görüşmeler ve nikotin bandı kullanımı süreci desteklemiştir. Sonuç olarak, üniversite öğrencilerine yönelik sigara bırakma programlarının erişilebilirliğinin artırılması, grup görüşmesine ek olarak bireysel görüşmelerin eklenmesi ve nikotin tedavisine daha kolay erişim sağlanması önerilmektedir. Sonuçlarımızın genellenemesi araştırmamızın bir sınırlılığıdır.
Anahtar Kelimeler: Sigara bırakma, Mindfulness, Bilinçli Farkındalık, Üniversite Öğrencileri