Research Information System
1. Uluslararası 2. Ulusal Halk Sağlığı Hemşireliği Kongresi, Ankara, Turkey, 23 - 26 April 2018, no.73, pp.354
Problem Tanımı ve Amaç: Bulaşıcı hastalıklar (BH), mikroorganizma veya onun toksik ürünlerine bağlı olarak
ortaya çıkan, etkenin enfekte kişi, hayvan veya rezervuar aracılığıyla, doğrudan veya dolaylı olarak duyarlı bir konağa
geçişiyle meydana gelen hastalıklar olarak tanımlanmaktadır. Son yıllarda dünyada ve Türkiye’de çeşitli sebeplerden
göçler nedeniyle daha önce kontrol altına alınmış ya da artık görülmeyen bazı BH’ın yeniden görülmeye
başladığı ya da yaygınlaştığı, hatta yakın gelecekte küresel bir pandemiye yol açabilecek esrarengiz hastalıkların
ortaya çıkabileceği ile ilgili farklı kuruluşların ve sivil toplum örgütlerinin raporları medyada yer almaktadır. Dünya
Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından gelecekte küresel bir salgına neden olabilecek korkulan viral enfeksiyonlardan biri
olarak kara listeye alınan bu hastalıklardan biri de “X Hastalığı (XH)”dır. Bu derlemenin amacı, küresel boyutta tüm
dünyaya tehdit olarak görülen “XH”na dikkat çekerek bulaşıcı salgın hastalıkların önemini vurgulamaktır.
“X Hastalığı” Nedir?
X Hastalığı, yeni tanımlanan bir patojen olmayıp askeri plancılar tarafından yakın gelecekte biyolojik bir silah
olarak kullanılabilecek “bilinmeyen bilinen” olarak isimlendirilmektedir. Tıpkı Ebola, Zika ve Ciddi Akut Solunum
Sendromu (Severe Acute Respiratory Syndrome-SARS) gibi hastalıklara benzer XH’nın, biyolojik bir mutasyon
ya da terörist bir saldırı aracılığıyla hızlı bir şekilde tüm dünyayı ele geçirebilecek küresel bir tehdit olduğu
varsayılmaktadır. Tıpkı 1918-1920 yıllarında 50-100 milyon insanın ölümüne yol açan İspanyol gribine benzer
şekilde XH’nın da pandemiye yol açabileceği tahmin edilmektedir.
“X Hastalığı” ve Diğer Salgın Hastalıklarla Mücadelede Ne Durumdayız?
Dünya’da özellikle gelişmekte olan ülkelerde bulaşıcı salgın hastalıklar nedeniyle her yıl 13 milyonun üzerinde
insan ölmektedir. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Centers for Disease Control and Prevention-CDC); BH’larla savaşın önemli
bir konu olduğunu ve çok yüksek derecede bulaşıcılığa sahip olan hastalıkların; tüberküloz, kolera, grip, kızamık
ile H7N9 İnfluenza A olduğunu vurgulamaktadır. Öte yandan DSÖ, 2018 yılının başında yayınladığı salgın hastalıkların
listesine dokuzuncu sırada daha önceki yıllarda görülmemiş “XH”nı eklemiştir. Hastalık Kontrol ve Önleme
Merkezi-CDC, aldığı çeşitli önlemler ve yaptığı müdahalelerle 1993 yılında 25.103 olan tüberküloz vaka
sayısının 2010 yılında 11.182’ye düşmesini sağlamıştır. 2009 yılında CDC tarafından saptanan H1N1 virüsünün
yayılması, aşılama ve hızlı uyarı kampanyalarıyla önlenmiştir. Türkiye’de son dönem salgınları arasında; kuş
gribi, KKKA (Kırım Kongo Kanamalı Ateş), tüberküloz, hanta virüs enfeksiyonu gelmektedir. Sağlık İstatistikleri
2016 yılı verilerine göre; salgın hastalıklarla mücadelede, tüberküloz vaka sayısı 18.043’ten 11.305’e düşmüştür.
Küresel boyutta bulaşıcı salgın hastalıkları önlenmek ve kontrol altına almak; prevalansını azaltmak ve/veya tamamen
ortadan kaldırabilmek için, öncelikle evrensel barışın sağlanması, politiko-ekonomik çatışmaların sonlanması
gerekmektedir. Ardından birincil koruma altında; küresel güvenli çevrenin sağlanması (temiz su ve besinlere
erişim, atık kontrolü, barınma, sanitasyon işlemleri, vb.) ve bağışıklama yapılması; ikincil koruma altında;
salgın hastalıkların erken tanılanması ve uygun tedavi seçeneklerinin geliştirilmesi; üçüncül koruma altında ise
salgın BH’lardan kaynaklı tıbbi-sosyal fonksiyon kayıplarının yerine konması konusunda hazırlıklar yapılmalıdır.
Sonuç: Dünya’da ve Türkiye’de birçok kişinin ölümüne ya da sakatlığına yol açan BH’ların önlenmesi ve kontrolü
küresel boyutta önemli bir konudur. Özellikle dünyada önde gelen sağlık kuruluşlarının ve salgın hastalıklardan
korunma, tedavi ve bakımda görev alan sağlık bakım profesyonellerinin küresel boyutta gelebilecek
tehditlere karşı bilinçli bir şekilde hazır oluşları tamamlanmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Küresel tehdit, önleme, salgınlar, X Hastalığı.