Research Information System
1.Uluslararası Hemşirelikte Yenilikçi Yaklaşımlar Kongresi, Erzurum, Turkey, 20 - 22 June 2019, pp.130-131
HEMŞİRELİK VE YARATICILIK
NURSING AND CREATIVITY
Lütfiye PARLAK Kütahya Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Simav Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Kütahya/ Türkiye, E-Posta: lutfiye.parlak@ksbu.edu.tr
ÖZET
Yaratıcılık, birikimler ve deneyimlerle soruna neden olan her türlü duruma karşı yenilikçi, kişinin kendine özgü, farklı olanı kurgulayabilme becerisi gerektirir. Hemşirelik yapılan bir işi, olayı sorgulamayı, olaylar hastalıklar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmayı, kendinden bir şeyler katmayı, değişimi, sürekli öğrenmeyi gerektiren bir süreçtir. Her meslekte olduğu gibi hemşirelikte de yaratıcılık özgürlük gerektirir. Hemşirelik mesleğinin bağımsız rollerindeki artış bilimsel bilgi birikiminin, uygulama olanaklarının ve yetkilerinin artışının yani hemşirelik mesleğinin profesyonelleştiğinin bir göstergesidir. Florance Nightingale, istatistik yapan ilk insan kabul edilmiştir, hemşirelik bakımıyla enfeksiyonun, ölümlerin azaldığını kanıtlamıştır, el yazısıyla düzenli kayıtlar tutmuş olup, temiz hava ve sessizliğin iyileşmeye katkısını kanıtladığı için çevre kuramcısı kabul edilmiştir. Dorothea Orem’in öz bakım gereksinimi kuramı yaratıcılığın kişiye özgü olmasına örnek olarak verilebilir. Hemşirelikte yaratıcılığın gelişmesi için teşvik edici bir ortam, çalışanların tanınma, prestij ve katılımcı olma fırsatı veren sıcak bir entelektüel ortam sağlamaları gerekmektedir Anahtar Kelimeler: Hemşirelik, Yaratıcılık, Buluş, Yenilik ABSTRACT Creativity, accumulation and experience require the ability to construct what is innovative, individual and unique. Nursing is a process that involves performing a job, questioning the event, events causing a cause-effect relationship between diseases, adding something from itself, changing, and learning continuously. As in every profession, creativity in nursing also requires freedom. The increase in the independent roles of nursing profession is an indication that the scientific knowledge accumulation, application possibilities and competencies increase, namely the professionalization of the nursing profession. Florance Nightingale, the first person to make statistics, has been recognized that nursing care infection, deaths have been reduced, handwritten regular records kept, and the fresh air and silence to prove the contribution of the environment has been accepted as theorist. Dorothea Orem's theory of self-care can be given as an example of creativity. A stimulating environment for the development of creativity in nursing, a warm intellectual environment that gives employees the opportunity to be recognized, prestigious and participatory. Key Words: Nursing, Creativity, Invention, Innovation
GİRİŞ VE AMAÇ Hemşirelik, sağlıklı bireyin sağlığının sürdürülmesinde ve korunmasında, hasta bireyin ise yeniden sağlığına kavuşturulmasında aktif sorumluluk almayı gerektiren hizmetlerin bütününü içerir (1). Yaratıcılık, kelime anlamı olarak yaratıcı olma durumu, yaratma yeteneği, her bireyde var olduğu kabul edilen, bir şeyi yaratmaya iten farazi yatkınlık olarak tanımlanmaktadır (10). Yaratıcılık, birikimler ve deneyimlerle soruna neden olan her türlü duruma karşı yenilikçi, kişinin kendine özgü, farklı olanı kurgulayabilme becerisi gerektirir (2). Freud’a göre yaratıcılıkta tüm kalıp ve ön yargılardan uzaklaşılmakta ve yaratıcılık, kişinin bilinci ile bilinçaltı arasında kurulan denge ile ilişkilendirilmektedir (2,3). Yaratıcılık, psikoloji bilimi kuramcılarından Jung’a göre, bireysel bir yetenektir ve hammaddesi toplumsal bilinçaltıdır (2). Kris’e göre, esinlenme, zenginleştirme süreci iken Kubie’ye göre bilgilerin toplanması, birleştirilmesi, karşılaştırılması ve yeniden taşınmasındaki özgürlüktür. Adler, temelde aşağılık duygularının bastırılması amacıyla farklı bir savunma mekanizmasının harekete geçirilmesi olarak tanımlarken, Maslow kendiliğinden, ek bir çabayı gerektirmeden saf ve kolay bir şekilde ortaya çıktığını vurgulamaktadır. Rogers’a göre, yaratıcılık yarar sağlayabilen, bir amaca yönelik ve bilinçli bir süreçtir. Gestalt psikoloji kuramı, yaratıcılığa sorunun parçalara ayrılıp yeni bir bütün çerçevesinde çözülüp sonra tekrar birleştirmesi olarak bakar (2). Hemşirelik yapılan bir işi, olayı sorgulamayı, olaylar hastalıklar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmayı, kendinden bir şeyler katmayı, değişimi, sürekli öğrenmeyi gerektiren bir süreçtir. Her meslekte olduğu gibi hemşirelikte de yaratıcılık özgürlük gerektirir (1). Hemşireliğin bağımlı rollerinde, hekimin reçetesine göre yazılan tedaviyi uygulama, tanı ve tedavi işlemlerine yardım etme bulunur (11). Bağımsız rollerinde ise; bakım verici rolü, eğitici rolü, kariyer geliştirici rolü, özerk ve sorumluluk sahibi olma rolü, danışmanlık rolü, karar verici rolü bulunmaktadır. Bu rollerin yanında hasta savunucu rolü, iletişim ve eşgüdüm sağlayıcı rolü, rehabilite edici rolü, konfor sağlayıcı-rahatlatıcı rolü, hemşirelikle ilgili araştırmalarda araştırıcı rolü, hasta bakımını yönetmede yönetici rolü ve ilaç dışı tedavi işlemlerinde tedavi edici rolü de bulunmaktadır (4). Hemşirelik mesleğinin bağımsız rollerindeki artış bilimsel bilgi birikiminin, uygulama olanaklarının ve yetkilerinin artışının yani hemşirelik mesleğinin profesyonelleştiğinin bir göstergesidir (4). Sönmez ve Yıldırım’ın 2014’te yaptığı bir araştırmada, çalışmada, vardiyalı çalışma ve iş yükü fazlalığının işlerin rutin bir şekilde yapılmasına ve yer, zaman, mekân kısıtlılığı yeni şeyler düşünmeye vakit ayıramamalarına neden olduğu, bu nedenle yenilikçi davranışı olumsuz etkilediği belirtildi. Araştırmada lisans mezunu hemşireler ile yüksek lisans ve doktora programlarına devam eden hemşire sayısının artmasıyla hemşirelikte eğitim düzeyinin yükseldiği, eğitim düzeyi arttıkça da hemşirelerin yeni düşüncelerle yeni uygulamalara yöneldiği belirtilmiştir (5). 131 Sanat yaratıcılığı, özgünlüğü gerektirir. Bir yazar tarafından kaleme dökülen edebi metinde, bir şair tarafından can bulan bir şiirde, bir ressam tarafından hayat bulan bir resimde ya da bir müzisyen tarafından toplumu yansıtan bir müzikte elle tutulan, okunan, görülen ya da duyulan bir eser vardır. Hemşirelikte de sanat icra edilir. Hemşirelik sanat dallarıyla aynı kalite ve düzeydedir (1). Hemşire sanatını, yaratıcılığını bir edebi eser gibi bırakamayabilir. Hastayla olan iletişimi ile hemşire sanatını uygular. Hastanın anlaşılmaya, psikolojik açıdan desteklenmeye, bilgilendirilmeye kısaca iletişim kurmaya ihtiyacı vardır. Hemşire hastanın ihtiyacını, hümanistik yaklaşımla sezer ve iletişimini bu doğrultuda kurar (1). İletişim eser olarak kalmasa da hastanın yüzündeki gülümseme, hissettiği mutluluk ve güvenilir ellerde olduğu duygusu sanatının başarılı olduğunu gösterir. “Hemşire aklıyla bakar, yüreğiyle hisseder, bilgisiyle hayat verir.” (12) Bakım verici rol, rehabilite edici rol gibi hemşirenin bağımsız sorumlu olduğu rollerle de hastada sanatını uygulayabilir. Hemşirelik sanatıyla, bası yarası oluşmuş bir hastaya bakım verici ve rehabilite edici rolleri ile bası yarası bakımı verip, rehabilite eder ve hasta yeniden eski sağlığına dönebilir. Sağlık sanatında, var olanı yeniden kurmak, geliştirmek, değiştirmek gibi daha iyiye ve güzele ulaşmak/ulaştırmak hedeflenmektedir (1). İlk yenilikçi ve yaratıcı hemşireler Florance Nightingale ve Safiye Hüseyin Elbi’dir. Florance Nightingale, istatistik yapan ilk insan kabul edilmiştir, hemşirelik bakımıyla enfeksiyonun, ölümlerin azaldığını kanıtlamıştır, el yazısıyla düzenli kayıtlar tutmuş olup, temiz hava ve sessizliğin iyileşmeye katkısını kanıtladığı için çevre kuramcısı kabul edilmiştir (13). Safiye Hüseyin Elbi, Reşit Paşa Hastane Gemisi'nde Çanakkale Savaşı başladığında gönüllü olarak baş hastabakıcısı görevini yapmış ve Çanakkale Savaşı’ndaki hizmetlerinden dolayı kırmızı şeritli harp madalyası verilmiştir (14). Ayrıca hemşire kuramcılarından Virgina Henderson’un 14 yaşam gereksinimi kuramı, Ida Jean Orlando’nun bireyin davranışları, hemşirenin etkisi ve tepkisini kapsayan üç bileşen kuramı, Dorothea Orem’in öz bakım gereksinimi kuramı yaratıcılığın kişiye özgü olmasına örnek olarak verilebilir (6). Günümüzde yaratıcılıkla ilgili Zeynep Kamil Hastanesi’nde hemşireler tarafından uygulama alanlarına yönelik ve işlerini kolaylaştırıcı önemli buluşlara imza atılmıştır. Bu buluşlar arasında “Pozisyon Veren Ve Masaj Yapan Yatak”, yenidoğan yoğun bakımlarında kuvöze alınan bebekler için bebeklerin seslerini rahat duyabilmek için “Ağlama Sensörü”, hastanın rahat mobilize olmasını sağlayan “Omuza Entegre Serum Askısı” bulunmaktadır. Ayrıca hastaların defekasyon ihtiyaçlarını rahatlıkla karşılamaları için “Sürgülü Hasta Yatağı”, deri tabakasına zarar vermeyen “Silikon Tabanlı IV Kanül”, doğum sonrası atoni ve kanamaların önlenmesi için “Uterus Masaj Kemeri”, kadınların boşaltım sistemine uyumlu “Kadınlar İçin 24 Saatlik İdrar Biriktirme Seti”, gebelerin rahat hareketi için “Portabl Uzaktan Erişimli NST cihazı” bulunmaktadır (15). Bu icatların yanı sıra Acıbadem Üniversitesi tarafından 2012 yılında gerçekleştirilen Hemşirelikte Yaratıcılık Yarışması’nda birinciliği atlet görünümünde olan ve özel ceplerine yerleştirilen kemoterapi ilacının hastaya verilebilmesi sayesinde hastanın günlük hayatına devam edebilmesini sağlayan "Portlet" projesi, ikinciliği hasta mobilize olsa da tıkanmalara yol açmayan "Tıkanmayan İntraket" projesi, üçüncülüğü ise kolay giyilebilir yapısıyla pansuman ve hasta mobilizasyonunu kolaylaştıran ve drenler için özel cepleri olan "Akıllı Pijama" projesi almıştır (16). Ayrıca Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Üroloji Anabilim Dalı Başhemşiresi Özlem Bekteş tarafından stoma pansumanlarını kolaylaştırıcı “stomakit” aparatı geliştirilmiş ve patenti alınmıştır (17). SONUÇ VE ÖNERİLER Yaratıcılığımızı gerçekleştirmek için genlerimizle taşıdığımız faktörlerin yanı sıra destekleyici eğitim ve teşvik edici iş ortamı gerektirir. Hemşireler yaratıcılıkları ile hasta merkezli ve kişiye özel bakım ile iyileşmeyi hızlandırıp, hasta konforunu ve memnuniyetini artırıp, bakım maliyetini azaltmışlardır (18). Hemşirelikte yaratıcılığın gelişmesi için teşvik edici bir ortam, çalışanların tanınma, prestij ve katılımcı olma fırsatı veren sıcak bir entelektüel ortam sağlamaları gerekmektedir (7).
KAYNAKÇA
1. Köşgeroğlu N. (2013), Hemşirelik ve estetik kitabı, Nobel Tıp Kitabevleri
2. Onur, D. (2018), Psikoloji kuramları ve yaratıcılık ilişkisi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD), Cilt 8, Sayı 1,
Sayfa 145-156
3. Çam M. O., Turgut E. Ö., (2015), Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliğinde Yaratıcılık, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi - Journal
of Psychiatric Nursing 6(2):100-103
4. Taylan S. (2009), Özerklik İlkesi Çerçevesinde Hemşirenin Bağımsız Rolleri, Adana, Yüksek Lisans Tezi syf 66
5. Yıldırım A., Sönmez B. (2014), Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Yenilikçi Davranışları ve Yenilikçi
Davranışlarını Etkileyen Faktörlere İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi: Niteliksel Bir Çalışma, Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi
Dergisi, sayı 2, cilt 1 ,doi:10.5222/SHYD.2014.049
6. Karadağ A., Çalışkan N., Baykara Z. G., (2017), Hemşirelik Teorileri ve Modelleri, 1. Baskı, Akademi Basın ve Yayıncılık
7. Isfahani S. S., Hosseini M. A., Khoshknab M. F., Peyrovi H., Khanke H. R. (2015), Nurses’ Creativity: Advantage or
Disadvantage, Iran Red Crescent Med J. Feb; 17(2): e20895
8. Şen H. T., Yılmaz, E. P., Gürdoğan F. T., (2013), Hemşirelikte yaratıcılık, Akademik Bakış Dergisi, 38 Eylül – Ekim 2013
Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
9. Taşçı S., (2005), Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 14(Ek Sayı: Hemşirelik Özel Sayısı) 73-78
İNTERNET KAYNAKLARI
10. http://www.tdk.gov.tr , E.T 28.11.2018,
11. http://saglikhemsirelik.blogspot.com , Hemşireliğin Fonksiyonları E. T. 28.11.2018,
12. https://slideplayer.biz.tr/slide/11784814/ , E. T. 28.11.2018,
13. https://slideplayer.biz.tr/slide/1966546 , E. T. 20.11.2018,
14. http://midwifery.health.ankara.edu.tr , Safiye Hüseyin Elbi, (1881 – 1964) E.T. 28.11.2018,
132
15. http://www.milliyet.com.tr/mucit-hemsireler-is-basinda Zeynep Kamil Hastanesi Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü Dr. Yeliz
Doğan Merih Röportajı, E.T. 25.11.2018,
16. https://www.haberler.com/ Acibadem Üniversitesi Hemşirelikte Yaraticilik, E.T. 28.11.2018,
17. http://hemsireolmak19.blogspot.com/2015/05/stomakit.html , E.T. 28.11.2018,
18. https://dosyaism.saglik.gov.tr/Eklenti/22027,fatmaetiaslanpdf.pdf?0 E.T. 28.11.2018,
19. http://www.inovita.org/uploads/1479892194_ZKH_KATALOG.pdf , E.T. 28.11.2018.